სიახლე

პირველად საქართველოში 19-21 ოქტომბერს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აბასთუმნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში გაიმართება გლობალური 48-საათიანი ჰაკათონი  –  NASA International Space App Challenge.

ჰაკათონი საქართველოში ტარდება თბილისის სტარტაპბიუროს, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის და აერონავტიკისა და კოსმოსური სივრცის კვლევის ეროვნული სამმართველოს (NASA) ორგანიზებით.

NASA International Space App Challenge არის ყველაზე დიდი ჰაკათონი, რომელიც მთელ მსოფლიოში ერთსა და იმავე დროს იწყება და დედამიწასა და კოსმოსში არსებული გამოწვევებით დაინტერესებულ ადამიანებს აერთიანებს.

ჰაკათონის ფარგლებში შექმნილ საუკეთესო პროექტებს ორგანიზატორები წარადგენენ საერთაშორისო ჯილდოზე.

ჰაკათონში მონაწილეობის მიღება შეუძლია თემით დაინტერესებულ ნებისმიერ პირს  ­– მეცნიერს, დიზაინერს, გამომგონებელს, მშენებელს, კოდერს, ტექნოლოგს და სხვ.

ჰაკათონში მონაწილეობისთვის საჭიროა გაიაროთ ელექტრონული რეგისტრაცია არაუგვიანეს ამა წლის 16 ოქტომბრისა.

რეგისტრაციისთვის მიჰყევით ბმულს: https://2018.spaceappschallenge.org/locations/abastumani/

რეგისტრაციის დასრულების შემდგომ შევარჩევთ მონაწილეებს და მათ დავუკავშირდებით არაუგვიანეს ამა წლის 17 ოქტომბრისა.

დამატებითი ინფორმაციისთვის

sandro.kandelaki@iliauni.edu.ge

598 62 10 20

ინდოელ, პოლონელ, იტალიელ, ბრიტანელ და ამერიკელ კოლეგებთან ერთად ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეცნიერები “Nature Astronomy”-ში დაბეჭდილ სამეცნიერო ნაშრომში პირველად დააკვირდნენ ფსევდო-დარტყმითი ტალღების გავრცელებას მზის ატმოსფეროში რაც წარმოადგენს სამეცნიერო გარღვევას მზის გვირგვინის პლაზმის გაცხელების პრობლემის ძიებაში.

მზის ზედა ატმოსფეროს (გვირგვინის) ტემპერატურა რამდენიმე მილიონ გრადიუსს აღწევს რაც თითქმის 100-ჯერ უფრო მეტია ვიდრე ზედაპირის (ფოტოსფეროს) ტემპერატურა. ტემპერატურა ნახტომისებურად იზრდება რამხდენიმე ასეული კილომეტრის მქონე ფენის გასწვრივ. მზის გვირგვინის პლაზმა  სითბოს რაიმე წყაროს გარეშე რამდენიმე საათში გაცივდებოდა. სითბოს წყარო ამჯერად უცნობია და ეს შეადგენს მზის გვირგვინის გაცხელების პრობლემას. ენერგია სავარაუდოდ გადაიტანება უფრო მკვრივი ქვედა ფენებიდან მაგნიტური ველის გასწვრივ და აცხელებს გვირგვინის პლაზმას. თუმცა ენერგიის გადატანის პროცესი ჯერ დაკვირვებული არ არის.

NASA-ს კოსმოსური მისიების Interface Region Imaging Spectrometer (IRIS) და Solar Dynamics Observatory-ის ერთობლივი დაკვირვებების შედეგად პირველად მოხერხდა ფსევდო-დარტყმითი ტალღების დაკვირვება მზის ლაქების (დიდი მაგნიტური სტრუქტურები მზის ფოტოსფეროში) გარშემო. “დაკვირვებულ ფსევდო-დარტყმით ტალღებს გადააქვთ მზის გვირგვინის გაცხელებისთვის საკმარისი ენერგია, ამიტომ მათი დაკვირვება არის გარღვევა მზის ატმოსფეროს გაცხელების პრობლემის გადაჭრაში”, ამბობს კველევის თანაავტორი ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი და აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის მკვლევარი თეიმურაზ ზაქარაშვილი. “ნაწილობრივად იონიზირებული პლაზმის განტოლებების რიცხვითი დათვლების საშუალებით ჩვენ შევძელით დაკვირვებების მოდელირება რაც უდიდესი მიღწევაა. დაგეგმილი მაღალი გარჩევის დაკვირვებები უფრო დეტალური ინფორმაციას მოგვაწვდიან მზის ატმოსფეროს გაცხელების იდუმალი მოვლენის საბოლოო ახსნაში.”

სამეცნიერო სტატია

10. K. Srivastava, K. Murawski, B. Kuzma, D. P. Wojcik, Teimuraz Zaqarashvili, M. Stangalini, Z. E. Musielak, J. G. Doyle, P. Kayshap, B. N. Dwivedi. Confined pseudo-shocks as an energy source for the active solar corona. Nature Astronomy, 10.1038/s41550-018-0590-1, 2018

8 ოქტომბერს, 16:00 სააათზე, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის E 207 აუდიტორიაში გაიმართება პროფესორ ლორან ჯიზონის  საჯარო ლექცია თემაზე: „ჰელიოსეისმოლოგიის მიღწევები“.

ლორან ჯიზონი არის გოტინგენის უნივერსიტეტის პროფესორი და მაქს პლანკის მზის სისტემის კვლევის ინსტიტუტის დირექტორი.

თემის მოკლე აღწერა 

მზის წიაღის შესწავლა ძალიან მნიშვნელოვანია მრავალი მიზეზის გამო. განსაკუთრებით საინტერესოა შეფასება კონვექციურ ზონაში არსებული დინებებისა,   რომლებიც წარმოშობენ მაგნიტურ ველებს. მზის რხევები საშუალებას გვაძლევს  დავინახოთ, რა ხდება მზის ზედაპირის ქვეშ, დაახლოებით ისე, როგორც გეოფიზიკოსები იკვლევენ დედამიწის წიაღს მიწისძვრების საშუალებით. მოხსენება შეეხება ჰელიოსეისმოლოგიის უახლეს მიღწევებს მზის წიაღში არსებული დინებებისა და მათი 11-წლიან ციკლზე დამოკიდებულების შესწავლაში.

სამუშაო ენა: ინგლისური

დრო: 8 ოქტომბერი, 16 საათი

ადგილმდებარეობა: E207 აუდიტორია (ქ. ჩოლოყაშვილის გამზ. N3/5), ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

დასწრება თავისუფალია.

ხუთშაბათს, 14 ივნისს, 16⁰⁰ საათზე, უნივერსიტეტის S კორპუსის 706 აუდიტორიაში ჩატარდება სემინარი.

თემა: ზაფხულის პოლარული მეზოსფეროს დინამიკა და კვლევა რადარის დაკვირვებებით“

მომხსენებელი:  აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის კვლევის კონსულტანტი,  ნიკოლოზ გუდაძე

მეზოსფერო დედამიწის ატმოსფეროს ნაკლებად შესწავლილი ფენაა. მეზოსფეროს და თერმოსფეროს გამყოფი არე, მეზოპაუზა (85-95 კმ), ზაფხულში, პოლარულ განედებზე ხასიათდება დედამიწაზე ყველაზე დაბალი ტემპერატურით. ცივი მეზოპაუზაა რადარის გამორჩეულად მკვეთრი – პოლარული მეზოსფეროს ზაფხულის ექოს (პმზე) საფუძველი. პმზე ძირითადად დაიმზირება 80-90 კმ სიმაღლის შუალედში და დაკვირვებები ამ არის დინამიკის შესწავლის საშუალებას იძლევა. პმზე, როგორც მოვლენა, დაკვირვების შედეგები და ზაფხულის ცივი მეზოსფეროს დინამიკური მიზეზები იქნება განხილული მოხსენებისას.

2018 წლის 4-9 ივნისს  ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის  აბასთუმნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში, მთა ყანობილზე ტარდება სემინარი (ვორკშოპი)       ” მოდელირება ასტრონომიაში’’.  სემინარი ტარდება რუსთაველის ფონდის  საგრანტო პროექტ – #218070-ის (P Cyg-ის შესაძლო შემდგომი ამოფრქვევა) ფარგლებში გათვალისწინებული გეგმა-გრაფიკის მიხედვით.  სემინარის მიზანი არის  ქართველ და უცხოელ მეცნიერებებს შორის უახლოესი კვლევების განხილვა და  მათი მომავალი კოლაბორაციისთვის საჭირო მიზნებისა და ამოცანების დასახვა.

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეცნიერები, ასტროფიზიკოსები მაია თოდუა, გია ჯავახიშვილი და სერგი კაპანაძე ქ. რუსთავის სკოლის მოსწავლეებს შეხვდნენ. Iliauni Abastumani Astrophysical Observatory-ის მეცნიერებმა ასტრონომიით გატაცებულ მოსწავლეებს ასტრონომის პროფესია გააცნეს და მათთვის საინტერესო საკითხებზე ისაუბრეს.

ხუთშაბათს, 24 მაისს, 14⁰⁰ საათზე, უნივერსიტეტის S კორპუსის 706 აუდიტორიაში ჩატარდება სემინარი.
თემა: “კვანტური მექანიკა ყველასათვის”

მომხსენებელი:  თეიმურაზ ნადარეიშვილი, ივ.ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზუსტი და საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტის ფიზიკის მიმართულების ასისტენტ – პროფესორი, თსუ მაღალი ენეგიების ფიზიკის ინსტიტუტის ველის კვანტური თეორიის განყოფილების უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი.

მოხსენების პირველ ნაწილში განხილულია ის გადაულახავი წინააღმდეგობები (ატომის სტაბილურობა, დუალიზმი, სპექტრის დისკრეტულობა), რაც კლასიკური მექანიკას გააჩნდა და რამაც განაპირობა არარელატივისტური კვანტური მექანიკის შექმნა. განხილულია ეინშტეინსა და ბორის 40 წლიანი კამათის საკვანძო საკითხები კვანტური მექანიკის ირგვლივ (’’ფარული’’ პარამეტრების, გაზომვის პრობლემები და ა.შ). მიმოხილულია ჰაიზენბერგის თანაფარდობის და ბორის დამატებითობის პრინციპის პრინციპიალური საკითხები. განხილულია რელატივისტური კვანტური მექანიკის თავისებურებანი (ახალი ნაწილაკების დაბადების მოვლენა, დირაკის ‘’ზღვა’’ და ა.შ.)

მოხსენების მეორე ნაწილში განხილულია ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკის თანამედროვე საკითხები (ნაწილაკების მასის წარმოქმნის ჰიგსის მექანიზმი, ველის ერთიანი თეორიის , მატერია-ანტიმატერიის, ბარიონული ასიმეტრიის, კვანტური გრავიტაციის საკითხები და დიდი ’’აფეთქების’’ თეორია). მიმოხილულია   ცერნის ამაჩქარებელზე მიმდინარე თანამედროვე ექსპერიმენტების თავისებურებები და ცერნის აქტივობები.

ორშაბათს, 16 აპრილს, 18⁰⁰ საათზე, უნივერსიტეტის F კორპუსის 303 აუდიტორიაში ჩატარდება შოთა რუსთაველის სამეცნიერო ფონდის პროექტის “ლაცერტიდების შესწავლა მაღალ ენერგიებზე” პრეზენტაცია.

მომხსენებელი:  აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის მკვლევარი, ასოცირებული პროფესორი ბიძინა კაპანაძე.

ორშაბათს, 12 მარტს, 18:30 საათზე, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის G 106 აუდიტორიაში გაიმართება 

გავლენიან გამოცემაში Nature Physics ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორის, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის მკვლევრის, თეიმურაზ ზაქარაშვილის თანაავტორობით სამეცნიერო ნაშრომი “Alfvén wave dissipation in the solar chromosphere” გამოქვეყნდა.

ნაშრომში ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეცნიერმა ბრიტანელ და ამერიკელ კოლეგებთან ერთად პირველად აჩვენა პლაზმური ტალღების დისიპაციის დაკვირვებები მზის ატმოსფეროში, რაც სამეცნიერო გარღვევაა  ატმოსფერული პლაზმის გაცხელების პრობლემის ძიებაში.

მზე უდიდეს გავლენას ახდენს დედამიწის ატმოსფეროსა და ჩვენი ცივილიზაციის შემდგომ სამეცნიერო-ტექნიკურ განვითარებაზე. მზის ზედაპირის (ფოტოსფეროს) ტემპერატურა რამდენიმე ათასი გრადუსია, ხოლო ზედა ატმოსფეროში (გვირგვინში) რამდენიმე მილიონ გრადუსს აღწევს. პლაზმის გაცხელების მექანიზმი ჯერჯერობით უცნობია. გვირგვინის გაცხელების ერთ-ერთი შესაძლო მექანიზმი ითვალისწინებს პლაზმური ალვენის ტალღების გავრცელებასა და დისიპაციას. ალვენის ტალღები აღიძვრება მაგნიტური ველის ძალწირების რხევის შედეგად და ლაბორატორიულ და კოსმოსურ პლაზმაში მათი შესწავლა უკვე ნახევარი საუკუნეა მიმდინარეობს. თუმცა მათი დაკვირვება მზის ატმოსფეროში ძალიან გართულებულია.

დედამიწისზედა ტელესკოპის Dunn Solar Telescope (აშშ) და NASA-ს კოსმოსური მისიის Solar Dynamic Observatory-ის ერთობლივი დაკვირვებების შედეგად პირველად მოხერხდა ალვენის დარტყმითი ტალღებისა და მათი დისიპაციის პროცესის უშუალო დამზერა მზის ქრომოსფეროში, რომელიც ფოტოსფეროსა და გვირგვინს შორისაა მოქცეული.

„მზის ზედა ატმოსფეროს პლაზმა რაიმე გარე წყაროს გარეშე რამდენიმე საათში გაცივდებოდა. ამიტომ ალვენის დარტყმითი ტალღების დაკვირვება ნამდვილი გარღვევაა მზის ატმოსფეროს გაცხელების პრობლემის გადაჭრაში“, – ამბობს კველევის თანაავტორი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი და აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის მკვლევარი თეიმურაზ ზაქარაშვილი, – ყველაზე საინტერესო ის ფაქტია, რომ ჩვენ ვხედავთ ტემპერატურის მატებას ტალღების გავრცელების დროს, რაც პირდაპირ მიუთითებს ტალღების დისიპაციას“.

დაგეგმილი თეორიული მოდელირება და მაღალი გარჩევის დაკვირვებები მეცნიერებს უფრო დეტალურ ინფორმაციას მიაწვდიან მზის ატმოსფეროს გაცხელების იდუმალი მოვლენის საბოლოოდ ასახსნელად.

სამეცნიერო სტატია

S. T. D. Grant, D. B. Jess, T. V. Zaqarashvili, C. Beck, H. Socas-Navarro, M. J. Aschwanden, P. H. Keys, D. J. Christian, S. J. Houston, and R. L. Hewitt. Dissipation of Alfvén waves in the solar chromosphere. Nature Physics, 10.1038/s41567-018-0058-3, 2018

კონტაქტი

თეიმურაზ ზაქარაშვილი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი
აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის მკვლევარი
temury.zaqarashvili@iliauni.edu.ge