სიახლე

რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი აცხადებს ფუნდამენტური კვლევებისათვის სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტების 2019 წლის კონკურსს. კონკურსის მიზანია ახალი ცოდნის შექმნა, ახალი იდეებისა და კონცეფციების, მოვლენებისა და ფაქტების, თეორიებისა და მოდელების თეორიულ და ექსპერიმენტულ შესწავლა-ანალიზი, რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში ხელს შეუწყობს ქვეყანაში სოციალურ-პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, საზოგადოებრივ, კულტურულ და საინფორმაციო-ტექნოლოგიურ პროგრესს. კონკურსი ხელს უწყობს კონკურენტული კვლევითი გარემოს შექმნას, გამორჩეული ხარისხის კვლევების განვითარებას, კვლევების მიახლოებას საერთაშორისო სტანდარტებთან და ინტერნაციონალიზაციას, კვლევის პროცესის ინტეგრაციას უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების სასწავლო პროცესში და ახალგაზრდა მეცნიერთა სამეცნიერო პოტენციალის ზრდას მათი ჩართვით კვლევაში.

სრულად იხილეთ რუსთაველის ფონდის ვებგვერდზე

The LSSTC Data Science Fellowship Program is now accepting applications for new students! You can learn more at astrodatascience.org, and apply directly using this form: https://forms.gle/Tw1ycghsc2KfoDpXA. The application deadline is June 14, 2019.

The LSSTC Data Science Fellowship Program (DSFP) is a supplement to graduate education in astronomy-related fields (e.g. astronomy, astrophysics, cosmology, planetary science, etc.), intended to teach students essential skills for dealing with big data. You don’t need to know anything about data science to apply, you just need to be excited to learn!

The DSFP consists of three, one-week schools per year over a two year period. On top of teaching our students the skills they need for modern survey astronomy, we also aim to create a collaborative, supportive learning environment, and work to empower our students to teach the skills they learn to others. We strive to create an inclusive program, and particularly encourage applications from students from underrepresented groups in astronomy.

Please visit astrodatascience.org and check out our FAQ to learn more! 

Lucianne Walkowicz, Director 

Adam Miller, Program Director 

კვლევა მოიცავს მზის კორონული ხვრელების ბრუნვის მახასიათებლების და კორონულ ხვრელებში არსებული დინამიური წარმონაქმნების – კორონული ჯეტების სტატისტიკურ შესწავლას. 

კორონული ხვრელების შესწავლისათვის გამოყენებულია SDO/AIA 193 Å ტალღის სიგრძის მონაცემებზე დაყრდნობით SPoCA-ს მიერ შექმნილი მონაცემების სერია. შევისწავლეთ 01/01/2013-20/04/2015 პერიოდში მზის ცენტრიდან ±60˚ განედსა და გრძედს შორის დაკვირვებული 540 კორონული ხვრელი. კორონული ხვრელების საშუალო სიდერული ბრუნვის სიჩქარე შეადგენს 13.86 (±0.05) ˚/დღეს. მათი ბრუნვაში დიფერენციულობა ფოტოსფეროსთან შედარებით ნაკლებადაა გამოხატული (ნახ. 1). ეკვატორულ არეში კორონული ხვრელებისა და ფოტოსფეროს ჰელიოსეისმოლოგიური კვლევებით მიღებული ბრუნვის პროფილი ერთმანეთის მსგავსია, 35-40˚ განედს ზემოთ კორონული ხვრელების ბრუნვის კუთხური სიჩქარე აღემატება ფოტოსფეროს ბრუნვის სიჩქარეს. კორონული ხვრელების ბრუნვის ხასიათი არ გავს ფოტოსფეროში დაკვირვებულ არც ერთ ბრუნვის პროფილს და თითქმის სრულად ემთხვევა ტახოკლინის და კონვექციური ზონის ქვედა ფენების ბრუნვის მახასიათებლებს დაახლოებით 0.71 მზის რადიუსზე (ნახ. 2), რაც მიუთითებს, რომ შესაძლებელია კორონული ხვრელები დაკავშირებული იყოს მზის გლობალურ მაგნიტურ ველთან, რომელიც ტახოკლინში აღნიშნულ სიღრმეზე წარმოიქმნება. 

კორონულ ხვრელებში და კორონული ხვრელების საზღვრებთან წარმოქმნილი ჯეტების შესასწავლად გამოვიყენეთ SDO/AIA 193 Å გამონასახები. შესწავლილი კორონული ჯეტებს სიკაშკაშის ევოლუცია ერთმანეთის მსგავსია: კაშკაშა წერტილის ინტენსივობაში მუდმივად დაიკვირვება რხევები და შეშფოთებები, ჯეტის გამოფქვევის წინ ინტენსივობა იზრდება, შემდეგ კლებულობს, რასაც მოსდევს ინტენსივობის მკვეთრი ზრდა – მთავარი ამოფრქვევა (ნახ. 3, 4). მთავარი გამოფრქვევის წინ კაშკაშა წერტილის საშუალო ინტენსივობის შეშფოთებებს განვიხილავთ როგორც კორონული ჯეტის წინმსწრებ მოვლენას – ე. წ. პრეკურსორს. პრეკურსორი დაფიქსირებული იყო 23-დან 20 შემთხვევაში. ის სისტემატურად დაიკვირვება როგორც ცალკეული, ისე რეკურენტული ჯეტების შემთხვევაში და როგორც ჩანს წარმოადგენს კორონული ჯეტის დამახასიათებელ თვისებას. პრეკურსორების შიდა სტრუქტურის ანალიზმა გამოავლინა მათი დროში ევოლუციის კვაზი-რხევითი ხასიათი, დაახლოებით 3 წუთიანი პერიოდულობით. დაიკვირვება უფრო მცირე რხევის პერიოდების მოდულაციაც. ვვარაუდობთ, რომ კაშკაშა წერტილის ევოლუციის საყოველთაოდ მიღებულ სცენართან ერთად შესაძლოა ხდებოდეს განსაზღვრული მაგნიტოჰიდროდინამიკური (MHD) რხევითი და ტალღისმაგვარი მოძრაობების აღძვრა, რასაც შეუძლია ითამაშოს მნიშვნელოვანი როლი ჯეტების დაკვირვებულ დინამიკაში. 

აბასთუმნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში სამუშაო ვიზიტით იმყოფება ოთხი ასტრონომი, ბიურაკანის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის უმცროსი მეცნიერ თანამშრომლები, რომლებიც წარმოადგენენ მოხსენებებს შემდეგი განრიგით:

10 აპრილს, ოთხშაბათს, 16 საათზე:

1. ანაჰიტ სამსონიან: “Velocity Dispersions in Mid Infrared Neon and Far Infrared [CII] Emission Lines For Starbursts and AGN”;2. ნაირა აზატიან: “Investigation of the stellar content in the IRAS 05168+3634
star-forming region”.

12 აპრილს, პარასკევს, 16 საათზე:

1. გაიანე კოსტანდიან: “Revised and updated catalogue of the FIRST Byurakan Survey Late-Type stars. 2ND EDITION”;2. გურგენ პარონიან: “X-ray AGN from HRC/BHRC sample” .

მოხსენებები ჩატარდება მთა ყანობილზე, რეფრაქტორის შენობის საკონფერენციო დარბაზში.

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ მზის მაგნიტური ველი ათჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე აქამდე ვარაუდობდნენ.
აბერისტვისის უნივერსიტეტის (უელსი, გაერთიანებული სამეფო) მზის ფიზიკის კვლევითი ჯგუფის წევრი, დოქტორი დავით ქურიძე (ასევე ილიას უნივერსიტეტის აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის კვლევის კონსულტანტი) ერთ-ერთი წამყვანი სპეციალისტია, რომელიც სახმელეთო ტელესკოპების საშუალებით მზის გვირგვინს შეისწავლის. 

კუნძულ ლა-პალმაზე (კანარის კუნძულები) მდებარე როკე-დე-ლოს-მუჩაჩოსის ობსერვატორიაში შვედური მზის ტელესკოპის საშუალებით ის დააკვირდა განსაკუთრებულად ძლიერ ამოფრქვევას, რომელიც მზის ზედაპირიდან 2017 წლის 10 სექტემბერს მოხდა.

„Astrophysical Journal“-ში გამოქვეყნებულ სტატიაში დავით ქურიძე აღნიშნავს, რომ შესაფერისი პირობების თანხვედრისა და გარკვეულწილად იღბლის წყალობით მკვლევართა ჯგუფმა შეძლო უპრეცედენტო სიზუსტით განესაზღვრა მზის გვირგვინში მაგნიტური ველის სიდიდე.

მეცნიერის რწმენით, ამ მიგნებამ შეიძლება შეცვალოს ჩვენი წარმოდგენები მზის ატმოსფეროში მიმდინარე პროცესების შესახებ. 
„ყველაფერი, რაც მზის ატმოსფეროში ხდება, მაგნიტური ველით არის განპირობებული, თუმცა, ჩვენ ძალიან მწირი ინფორმაცია გვაქვს მისი სიდიდისა და სივრცითი მახასიათებლების შესახებ, – აღნიშნავს დოქტორი ქურიძე, – ეს არის საკვანძო პარამეტრი, რომელსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მზის გვირგვინის კვლევაში. ამ მონაცემების გაუთვალისწინებლად მზის გვირგვინის კვლევა დაახლოებით იგივეა, რაც დედამიწის კლიმატის შესწავლა სხვადასხვა გეოგრაფიულ წერტილში ტემპერატურის გაზომვის შესაძლებლობის გარეშე.

უნიკალურმა დაკვირვებებმა პირველად მოგვცა საშუალება, ასეთი სიზუსტით გაგვეზომა მზის მაგნიტური გვირგვინის სტრუქტურული ელემენტების – კორონალური მარყუჟების მაგნიტური ველი”.

მზის გვირგვინი

მზის დიამეტრი 1,400,000 კილომეტრია (დედამიწის დიამეტრზე 109-ჯერ მეტი). მზე დედამიწიდან 150, 000 ,000 კილომეტრით არის დაშორებული, ხოლო მისი გვირგვინი ზედაპირიდან რამდენიმე მილიონ კილომეტრზე ვრცელდება.
მაგნიტურ სტრუქტურებში დაგროვილი ენერგიის ატმოსფეროში გამოტყორცნა, იგივე მზის ანთებები, მზის ზედაპირზე კაშკაშა ნათებების სახით დაიმზირება.

მაგნიტური ველის სისუსტის გამო ამ ენერგიების მაღალი სიზუსტით გაზომვა თანამედროვე ასტროფიზიკის ერთ-ერთი მთავარი და რთული ამოცანაა.

შედარებისთვის, ნაშრომში განხილული მაგნიტური ველების სიდიდე ჩვეულებრივი, მაგნიტიანი სუვენირების მაგნიტური ველის ტოლია და დაახლოებით 100-ჯერ ჩამოუვარდება სამედიცინო მაგნიტურ-რეზონანსული სკანერის დროს წარმოქმნილ მაგნიტურ ველს. მიუხედავად ასეთი სისუსტისა, ამ ველებს აქვთ უნარი წარმოქმნან მზის სისტემაში ყველაზე მაღალ-ენერგეტიკული მოვლენები, როგორიცაა მზის ანთებები და კორონალური მასის ამოფრქვევები. 

კორონალური მასის ამოფრქვევებმა, თუკი დედამიწისკენ არის მიმართული, შეიძლება გამოიწვიოს მაგნიტური ქარიშხლები, რის ფონზეც წარმოიქმნება ჩრდილოეთის ციალი (Aurora Borealis). ასევე, შესაძლოა, დაზიანდეს სატელიტური საკომუნიკაციო და გლობალური პოზიციონირების სისტემები (GPS), რაც 2017 წლის სექტემბერში დაფიქსირდა კიდეც. მეტიც, ასეთ პერიოდებში მომატებული რადიაციის გამო იზღუდება ფრენები გარკვეულ სიმაღლეებზე პოლარულ განედებზე. 

დოქტორი დავით ქურიძე

დავით ქურიძე წარმოშობით ლანჩხუთის რაიონის სოფელი ნიგვზიანიდანაა. ის ამჟამად აბერისტვისის უნივერსიტეტის ფიზიკის დეპარტამენტის მკვლევარია სერ კიმრის (Sêr Cymru) პროგრამის ფარგლებში. იგი ასევე არის ილიას უნივესიტეტის აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის კვლევის კონსულტანტი და შოთა რუსთაველის სახელობის ეროვნული სამენიერო ფონდის პროექტის (FR17 323) მთავარი მკვლევარი.

დავით ქურიძე სტატიის „Mapping the Magnetic Field of Flare Coronal Loops“ („კორონალური მარყუჟების მაგნიტური ველის ტოპოგრაფია“) წამყვანი ავტორია. ნაშრომი ჟურნალში Astrophysical Journal დაიბეჭდა. სტატიის თანაავტორები არიან ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტის პროფესორები – თეიმურაზ ზაქარაშვილი და ვასილ კუხიანიძე. 
სტატიის დანარჩენი თანაავტორები მუშაობენ სხვადასხვა უნივერსიტეტსა თუ კვლევით ცენტრებში, ესენია: ბელფასტის ქვინსის უნივერსიტეტი; ბალეარის კუნძულების უნივერსიტეტი, ესპანეთი; შვეიცარიის გამოყენებითი მეცნიერებებისა და ხელოვნების უნივერსიტეტი; ავსტრიის მეცნიერებათა აკადემიის კოსმოსური კვლევების ინსტიტუტი; სლოვაკეთის მეცნიერებათა აკადემიის ასტრონომიის ინსტიტუტი; სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის მზის ფიზიკის ინსტიტუტი, შვედეთი; გრაცის უნივერსიტეტის ფიზიკის ინსტიტუტი, გეოფიზიკის, ასტროფიზიკისა და მეტეოროლოგიის ინსტიტუტი, ავსტრია; ფრაიბურგის კიპენჰოიერის სახელობის მზის ფიზიკის ინსტიტუტი, გერმანია.

 საკონტაქტო ინფორმაცია:

დავით ქურიძე, dak21@aber.ac.uk 
მობილური: +44 79035137104

7 მარტს, 19:00 საათზე, ვაკის მედიათეკაში ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი თინათინ კახნიაშვილი წაიკითხავს საჯარო ლექციას თემაზე: „როგორ შევიმეცნებთ სამყაროს: მითი და რეალობა“.

ხუთშაბათს, 28 თებერვალს,  15 საათზე,  აბასთუმნის ასტროფიზიკური ოსერვატორიის ქალაქის განყოფილებაში (S კორპუსი, 802 აუდიტორია), ჩატარდება სემინარი თემაზე: 

“ევროპისა და აზიის რეგიონში არსებული ტელესკოპების და დაგეგმილი პროექტების მიმოხილვა” 

მომხსენებელი: თეიმურაზ კვერნაძე 

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტმა, აბასთუმნის ობსერვატორიის მკვლევარმა ირაკლი მღებრიშვილმა 20 თებერვალს ჩაატარა მზის ჯგუფის შიდა სემინარი მზის გიგანტური ტორნადოების შესახებ. კვლევა მოიცავდა მზის გიგანტური ტორნადოების და მასთან ასოცირებული პროტუბერანცების შესწავლას. ერთი წლის განმავლობაში დაკვირვებულ იქნა 361 ტორნადო და ტორნადოთა ჯგუფი. ყველა მათგანის საბოლოო ფაზის შესწავლით დადგინდა რომ დაკვირვებული ტორნადოების თითქმის ნახევარი ამოიფრქვა როგორც კორონალური მასის ამოფრქვევა. ეს ნიშნავს რომ ტორნადოები შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს ამოფრქვევების პროგნოზირებისთვის, რაც კოსმოსური ამინდის ერთ-ერთ მთავარ ამოცანას წარმოადგენს. კორონალური მასის ამოფრქვევების წინასწარმეტყველებას ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს დედამიწასა და ადამიანთა ცხოვრებაზე. მზიდან ამოფრქვეულ ნივთიერებას შეუძლია მწყობრიდან გამოიყვანონ კოსმოსური თანამგზავრები და ტელესაკომუნიკაციო სისტემები, ასევე საფრთხე შეუქმნას კოსმოსში მყოფ ასტრონავტებს.https://www.youtube.com/watch?v=_U5wQFYDE9I

ასტრონომიული კალენდარი გამოიცემა 1961 წლიდან. 1961-2008 წლებში მას ერთობლივად გამოსცემდა ევგენი ხარაძის სახელობის ეროვნული ასტროფიზიკური ობსერვატორია და ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი. 2009 წლიდან ასტრონომიულ კალენდარს გამოსცემს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტიჩ